Zdjęcie strona specjalizacja

W czym się specjalizuję?

Terminologia - słownik pojęć dotyczących psychologii

W czym się specjalizuję?

Kinga Szeremeta - ZnanyLekarz.pl

Kim jest psycholog?

Jest to osoba posiadająca dyplom magistra psychologii. Korzysta z wiedzy na temat teorii psychologicznych, jest upoważniony do korzystania z narzędzi psychometrycznych (testy osobowości, inteligencji) i między innymi na ich podstawie tworzenia diagnozy psychologicznej. Zajmuje się również doradztwem w określonych dziedzinach. Nie każdy psycholog jest psychoterapeutą.

Pojęcia z zakresu psychologii

Poniżej znajdziesz wszystkie najważniejsze pojęcia z zakresu psychologii. Jeśli nie wiesz z jakim problemem się borykasz, poczytaj poniższe pojęcia, a pozwolą Ci one zrozumieć jak złożona jest psychologia będąca moim zawodem i pasją.

Depresja

To określenie ma w naszym języku wiele znaczeń. Możemy tak opisać zarówno przelotny nastrój smutku, jak i dłużej trwającą reakcję na sytuację przykrą, stresującą lub zagrażającą.. W języku psychoterapeutycznym poprzez „depresję” rozumiemy chorobę mającą określony czas trwania i wymagającą właściwego leczenia. Według Światowej Organizacji Zdrowia jest to druga po nowotworach najbardziej powszechna choroba mieszkańców krajów rozwiniętych. Doświadcza jej już około 10 -15% populacji. Częściej się ją diagnozuje u kobiet niż u mężczyzn.
Rozpoznajemy epizod depresji u kogoś, kto przez co najmniej dwa tygodnie ma obniżony nastrój lub/i stracił zainteresowanie codziennym życiem. U osoby chorej na depresję występuje co najmniej pięć spośród wymienionych niżej objawów:

  • obniżony nastrój przez większą część dnia
  • zmniejszenie zainteresowań i zdolności do przeżywania przyjemności
  • wyraźny wzrost lub spadek wagi
  • bezsenność albo nadmierna senność
  • pogorszenie panowania nad ruchami ciała
  • wrażenie nieustającego zmęczenia
  • poczucie własnej bezwartościowości i/lub winy
  • spadek sprawności myślenia i koncentracji
  • powracające myśli o śmierci i samobójstwie

Gdy osoba z depresją opisuje swoje przeżycia, mówi, że widzi świat „w czarnych barwach”, czuje się „pusta”, „bez sił”, „do niczego się nie nadaje”, „nie widzi sensu w życiu”.
Depresja jest poważnym cierpieniem psychicznym, jej zdiagnozowaniem a potem leczeniem powinien się zająć specjalista – lekarz psychiatra – we współpracy z psychoterapeutą. Z wielu badań wynika, że zażywając odpowiednio dobrane leki przeciwdepresyjne i korzystając z psychoterapii można skrócić przebieg i złagodzić objawy tej choroby.

Niestety jedynie niewielki odsetek osób cierpiących na depresję zwraca się o pomoc do specjalisty. Między innymi dlatego, że w tym stanie trudno jest podjąć decyzję o leczeniu – podjęcie jakiegokolwiek działania wydaje się bezcelowe, osoba chora ma poczucie, że wszelkie próby wyjścia z tej sytuacji są skazane na niepowodzenie. Poczucie uwięzienia w pułapce bywa dojmujące, a ryzyko próby samobójczej duże, dlatego nie należy objawów depresyjnych lekceważyć.

Stąd tak ważna w tej chorobie rola otoczenia, które może pomóc choremu uzyskać pomoc skłaniając go do kontaktu psychiatrą i/lub psychoterapeutą.

Empatia

Rozumienie stanów psychicznych innych osób (empatia emocjonalna, współodczuwanie) lub umiejętność uznania ich sposobu myślenia, spojrzenia z ich perspektywy na rzeczywistość (empatia poznawcza). Według R. Schafera: „Empatia obejmuje wewnętrzne doświadczenie podzielania i rozumienia chwilowego stanu psychicznego drugiej osoby”.

Fobia

Silny lęk wobec specyficznych sytuacji, zjawisk albo przedmiotów związany z tendencją do ich unikania. Towarzyszą jej często objawy somatyczne – przyspieszona akcja serca, pocenie się, zawroty głowy, suchość w ustach.

Np. klaustrofobia to lęk przed przebywaniem w ciasnych zamkniętych pomieszczeniach, agorafobia to lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, arachneofobia – lęk przed pająkami.
Słowo fobia pochodzi z greckiego i dosłownie oznacza „przerażenie”.

Zygmunt Freud uważał fobię za skutek nieuświadomionego wewnętrznego konfliktu o genezie popędowej. Współcześnie sądzi się, że objawy lękowe mogą wynikać z wielu złożonych przyczyn. Można je leczyć farmakologicznie i/lub psychoterapią.

Konflikt wewnętrzny 

(wewnątrzpsychiczny) – współwystępowanie dwóch sprzecznych tendencji gdy dwa przeciwstawne naciski wewnętrzne pozostają ze sobą w sprzeczności. Konflikty mogą być świadome i wiązać się z problemami decyzyjnymi lub pozostawać nieświadomymi (całkowicie lub częściowo).
Konflikt skutkuje pochłaniającymi energię zmaganiami w psychice jednostki.
Freud pisał o pozostających ze sobą w konflikcie trzech instancjach wewnątrz umysłu jednostki: id , ego i superego, nieustannie zmagających się ze sobą. Mieszczące się w id seksualność i agresja szukają ujścia i dążą do rozładowania, co może budzić lęk, który dla ego jest sygnałem o konieczności zastosowania mechanizmu obronnego.
Według teorii psychoanalitycznej osobowość tworzy się w wyniku podejmowania wysiłków rozwiązywania konfliktów , które są nieodłączną cechą psychiki człowieka, są powszechne, nieuniknione i determinują ludzkie zachowania.
Radzenie sobie z wewnętrznymi konfliktami polega na stosowaniu mechanizmów obronnych i tworzeniu kompromisów.

 

Lęk

Stan emocjonalny, który wynika z subiektywnej oceny sytuacji jako niebezpiecznej.

Związany jest z indywidualnym sposobem przeżywania otaczającej rzeczywistości, na który wpływ mają m. in. wrodzone cechy charakteru i dotychczasowe doświadczenia np. relacje z ważnymi osobami: rodzicami, opiekunami, rodzeństwem, autorytetami, a także bolesne i trudne wydarzenia z przeszłości (traumy).

Lęk związany jest z przeżywaniem konfliktowych potrzeb i uczuć, często nieuświadomionych. Uświadomieniu tych konfliktów zapobiegają utrwalone wzorce zachowania i interpretowania otaczającego nas świata, nazywane mechanizmami obronnymi .

Lęk wywołuje taką samą reakcję organizmu, jaka powstaje pod wpływem strachu – szereg zmian o charakterze neurofizjologicznym przejawiających się gotowością organizmu do działania, obrony lub wycofania się.

Kiedy lęk nie jest zbyt duży, to aktywacja układu nerwowego i hormonalnego przejawia się np. przyspieszonym biciem serca, napięciem mięśni, przyspieszonym oddechem, suchością w ustach, drżeniem rąk i głosu, poceniem się.

W przypadku lęku przewlekłego lub/i częstych epizodów silnego lęku negatywne skutki napięcia i nadmiernej aktywacji układu nerwowego oraz hormonalnego komplikują funkcjonowanie organizmu i pogarszają stan zdrowia – pojawiają się różnego rodzaju dolegliwości i objawy chorobowe wymagające leczenia np. przetrwałe, bolesne napięcie mięśni barków lub szyi, nudności, wymioty, bóle żołądka, nadciśnienie tętnicze, ‘pustka w głowie’, trudności w koncentracji uwagi czy omdlenia.

 

Paranoja

(od greckiego para – poza, obok i noos – rozum) właściwie: zaburzenie urojeniowe. w języku potocznym oznacza coś niezgodnego z racjonalnym myśleniem.
Jedno z zaburzeń psychicznego funkcjonowania człowieka w którym występują uporczywe i logicznie ze sobą powiązane, usystematyzowane urojenia, które nie są dziwaczne (jak w schizofrenii). Ich treść jest prześladowcza, wielkościowa, hipochondryczna, może też dotyczyć zazdrości.
W paranoi nie występują omamy, zaburzenia nastroju czy rozpad osobowości. Reakcje emocjonalne są dostosowane do treści urojeń.
Jest to zaburzenie psychiczne diagnozowane stosunkowo rzadko, wśród psychiatrów panuje jednak przekonanie, że rzeczywiste rozpowszechnienie paranoi jest znacznie większe.

Urojenia mogą prowadzić do różnych uporczywych działań jak np. pisanie petycji i podań do władz, do sądów czy innych instytucji. Niektóre osoby pod wpływem urojeń paranoidalnych mogą podejmować się realizowania złożonych misji społecznych, religijnych czy politycznych.

Często zachowanie chorych nie odbiega znacząco od normy, więc nie trafiają do psychiatry – sami chorzy nie mają poczucia, że są chorzy i nie mają motywacji do podjęcia leczenia.

Utrwalone zaburzenia urojeniowe zaczynają się zwykle w wieku średnim, pomiędzy 35-45 rokiem życia.

W etiologii podkreśla się brak podstawowego poczucia bezpieczeństwa w dzieciństwie w związku, z czym nie może wykształcić się podstawowe zaufanie.
Dzieci dorastające w atmosferze nieufności, podejrzliwości, przekonaniu o grożącym ze strony otoczenia niebezpieczeństwie uczą się tych postaw od swoich najbliższych i zniekształcony obraz świata proponowany przez rodziców przyjmują jako własny. Mechanizm uczenia społecznego „paranoicznych” postaw wobec otoczenia dotyczy także całych grup społecznych takich jak etniczne grupy mniejszościowe, sekty religijne, społeczności emigrantów.

Wystąpieniu zespołu paranoicznego sprzyja istnienie paranoicznych cech osobowości, a także zaburzenie równowagi organizmu w postaci nieprzyjemnych dla danej osoby zdarzeń godzących w obraz siebie, budzących poczucie krzywdy lub niesprawiedliwości. Czynnikiem wyzwalającym stany paranoiczne mogą być: niepowodzenie w pracy wypadek, przegrana sprawa sądowa, utrata partnera. Zaobserwowano także przemijające stany paranoiczne po nadużyciu alkoholu.

 

Poczucie winy

Należy do emocji złożonych. Freud rozumiał winę jako uwewnętrzniony lęk przed karą rodziców, który jest jednym z narzędzi Superego. Jego zadaniem jest kształtowanie pragnień i zachowań jednostki zgodnie ze społecznymi normami, powinnościami i zakazami. Poczucie winy powoduje wyrzuty sumienia, żal, skruchę w związku z tym, że dana osoba przekroczyła uwewnętrznione standardy moralne, społeczne czy religijne.

Poczucie winy może pełnić adaptacyjną funkcję rozwojową, która kształtuje zdolność do współodczuwania i naprawy czynionych przez siebie krzywd. Świadomie przeżywane poczucie winy może hamować agresję, ale nieświadoma wina ją generuje i nasila.

Nieświadome poczucie winy kształtuje się we wczesnym okresie rozwoju, gdy w relacji z opiekunem dziecko doświadcza obawy, że może swoim zachowaniem zranić lub zniszczyć obiekt. Nieświadoma wina jest irracjonalna i wynika z uczucia omnipotencji, które dziecko przeżywa. Jeżeli widzi, że ktoś bliski mu cierpi, czuje się sprawcą tego cierpienia. To poczucie winy ulega wzmocnieniu, gdy dziecko jest realnie obwiniane słowami – ”to przez ciebie boli mnie głowa”. Jeszcze istotniejsze dla kształtowania się u dziecka nieświadomego poczucia winy jest to, co czuje i widzi (np. strach czy złość rodzica). Nieświadoma wina może być przyczyną psychopatologii – bo aby jej nie czuć, psychika uruchamia mechanizmy obronne.

Jednym z nich jest skierowanie agresji przeciw sobie w nadziei „odkupienia win” i uzyskania przebaczenia. Do obrony przeciwko poczuciu winy służą także: reakcja upozorowana, przesadna zgodność, uczynność, uprzejmość, bierność, odmowa rywalizacji, podporządkowanie się lub przeciwnie – beztroskie ranienie innych lub ignorowanie ich potrzeb. Obroną może również być obwinianie innych. Wszelkie zachowania autodestrukcyjne, ograniczanie własnej sprawczości, sabotowanie lub deprecjonowanie swoich osiągnięć i sukcesów, brak postępów w leczeniu, prowokowanie kary i nieszczęść mogą być obroną przed nieświadomie przeżywanym poczuciem winy.

 

Poczucie własnej wartości

Indywidualna ocena własnego znaczenia i ważności. Ma przede wszystkim wymiar emocjonalny i odnosi się do przeżywanych w stosunku do samego siebie emocji, np. satysfakcji, zadowolenia, szacunku, dumy, bądź rozczarowania, odrzucenia siebie, rozpaczy, pogardy itd.
Poczucie własnej wartości powiązane jest z koncepcją siebie, czyli z tym, co myślimy o sobie, jest częścią samoświadomości jednostki.
Poczucie własnej wartości zawiera w sobie przekonania na własny temat. Mogą one mieć wymiar specyficzny, odnosić się do sprecyzowanego obszaru funkcjonowania danej osoby (np.: „dobrze gotuję”) lub mieć charakter globalny, dotyczyć całej osoby, (np: „jestem coś wart/jestem do niczego”).
Ten drugi, uogólniony, rodzaj przekonań stanowi najważniejszą matrycę myślenia i oceny samego siebie, jest też trudniejszy do zmiany.
Poczucie własnej wartości kształtuje się w pierwszych latach życia w wyniku interakcji ze znaczącymi osobami. Dziecko w wyniku stylu wychowawczego otoczenia, sposobu, w jaki są zaspokajane jego potrzeby, sposobu komunikacji z nim kształtuje obraz siebie i nadaje sobie wartość.

 

Samooaleczenie

Celowe zadawanie sobie bólu, pozbawione intencji samobójczej. Może polegać na nacinaniu skóry (najczęściej ramienia, przedramienia, ud), rozdrapywaniu, gryzieniu, zadawaniu sobie ciosów, wyrywaniu włosów, rzęs.

Osoba, która się okalecza, nie czuje bólu, ponieważ w jej krwi pojawia się znieczulająca endorfina. Z czasem samookaleczenia mogą stać się czynnością przymusową, służącą rozładowywaniu napięcia.

Samookaleczeń dokonują głównie osoby nastoletnie, trzykrotnie częściej dziewczęta niż chłopcy, w reakcji na przedłużające się napięcie emocjonalne, trudności w relacjach rówieśniczych, środowisku rodzinnym.

Samookaleczenia mogą towarzyszyć też m.in. depresji, chorobie afektywnej dwubiegunowej, nerwicy natręctw.

Schizofrenia

Znaczy dosłownie „rozszczepiony umysł”. Choroba psychiczna o przewlekłym i specyficznym przebiegu , indywidualnym dla każdego człowieka. Najważniejszym objawem jest brak integracji między myślami, a emocjami i w konsekwencji utrata kontaktu z rzeczywistością.

Schizofrenia uważana jest za chorobę ludzi młodych, chociaż jej wystąpienie możliwe jest w każdym wieku. Jednak najczęściej pierwsze objawy pojawiają się w okresie dojrzewania, gdy zaczyna się właściwa strukturalizacja osobowości. Bardzo rzadko dochodzi do zachorowań w wieku dziecięcym lub po 45 roku życia (autyzm dziecięcy, przez lata utożsamiany ze schizofrenią, dziś stanowi odrębną jednostkę kliniczną).

Schizofrenia charakteryzuje się wieloma objawami, które mogą występować w różnym nasileniu w kilku kombinacjach. Najczęstsze objawy choroby to: niespójność w sferze emocji, czynności poznawczych i aktywności. Chory ma często zaburzony tok myślenia, myśli, żyje światem własnych przeżyć, ma zaburzone kontakty z innymi ludźmi.

Chorobie towarzyszą tzw. „objawy wytwórcze” czyli omamy i urojenia. Omamy (słuchowe, węchowe, smakowe, dotykowe) występują u ok. połowy chorych. Pojawić się też mogą zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym np. dziwaczność w zachowaniu – chory przestaje o siebie dbać, jest ubrany niestosownie do okoliczności, przybiera dziwne pozycje, nie ma chęci do działania.

Przyczyny schizofrenii nie są dokładnie znane, naukowcy wskazują np. na wyjątkową podatność mózgu przyszłego chorego na stresy i urazy psychiczne, powikłania w okresie życia płodowego oraz okołoporodowe. Ryzyko zachorowania wzrasta, jeżeli choroba występuje u kogoś z najbliższej rodziny. Istotne mogą być czynniki środowiskowe, np. chęć ucieczki w alternatywną rzeczywistość , kiedy realnej chory nie akceptuje i czynniki psychologiczne takie jak wczesny konflikt psychologiczny lub problemy rodzinne.

Leczenie schizofrenii powinno polegać na łączeniu leczenia farmakologicznego (najczęściej są to leki neuroleptyczne, czasem przeciwdepresyjne) z psychoterapią, terapią środowiskową i rehabilitacją.

Separacja

Proces psychologicznego oddzielania się od ważnych osób. W dzieciństwie i w okresie dojrzewania są to najczęściej rodzice. Sposób, w jaki udaje nam się w dzieciństwie doświadczyć oddzielania się, tworzy wzorzec uruchamiający się w późniejszych sytuacjach o charakterze separacyjnym. Poprzez proces separacji uzyskuje się poczucie siebie jako kogoś odrębnego od innych ludzi i indywidualnego w swoich cechach.

Zdolność i umiejętność dojrzałej separacji odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju człowieka. Teoria separacji –indywiduacji Margaret Mahler opisuje zmagania rozwojowe towarzyszące separacji i prowadzące do psychologicznych narodzin. W pierwszych latach życia przed dzieckiem stoi zadanie poradzenia sobie z fizycznym oddzieleniem się od opiekuna i zdolnością znoszenia stanu, kiedy rodzic nie zawsze jest dostępny. W okresie dojrzewania trzeba natomiast zmierzyć się z separacją psychiczną.

Nagła i nieoczekiwana separacja, szczególnie w okresie dzieciństwa, może być źródłem problemów w rozwoju dziecka.

Strach

Stan emocjonalny będący naturalną reakcją obronną organizmu. Powstaje w odpowiedzi na sytuację konkretnego i realnego zagrożenia pochodzącego z otoczenia. Zazwyczaj potrafimy identyfikować jego źródło.

Strach pojawia się również w przypadku nagłej zmiany sytuacji, której nie możemy szybko ocenić lub sytuacji dużego prawdopodobieństwa zagrożenia, które przewidujemy w oparciu o podobne, wcześniejsze doświadczenia ( np. powtarzające się klęski żywiołowe lub ataki terrorystyczne). Organizm mobilizuje się wówczas do reakcji – walki lub ucieczki. Taka reakcja wiąże się z szeregiem zmian neurofizjologicznych związanych z gotowością organizmu do działania – obrony lub wycofania i poddania się. Ta reakcja to m.in. przyspieszone bicie serca, napięcie mięśni, przyspieszony oddech, suchość w ustach, drżenie rąk i głosu, pocenie się, aktywność lub bezruch.

Strach motywuje do działania, mobilizuje i chroni przed niebezpieczeństwem, ale może też powstrzymywać przed konstruktywną aktywnością, realizacją celów i rozwojem. Zbyt silny lub długo trwający może wpływać niekorzystnie na zdrowie fizyczne i emocjonalne, natomiast zdolność do niego jest warunkiem zdrowego funkcjonowania.

Strach należy odróżniać od lęku, który nie wiąże się z realnym zagrożeniem.

Stres

Pojęcie wprowadzone przez Hansa Selye w 1926, który zdefiniował go jako „niespecyficzną reakcją organizmu na wszelkie niedomagania.” W potocznej opinii stres oznacza sytuację przeciążenia, napięcia i ma negatywną konotację.
Stres to pobudzenie i mobilizacja organizmu, pierwotna i biologiczna strategia radzenia sobie w sytuacji zagrożenia. Mobilizacja może prowadzić do jednej z dwóch przeciwstawnych reakcji: „uciekaj” lub „atakuj” („Fight or Flight”).

Mechanizm ten chronił człowieka pierwotnego przed zagrożeniami i sprawiał, że potrafił się lepiej przystosować do niebezpiecznego środowiska. Osoby zajmujące się tym zjawiskiem podkreślają nieadekwatność reakcji „fight or flight” we współczesnym świecie.

Obecnie człowiek konfrontuje się z realnym, fizycznym zagrożeniem życia nieporównywalnie rzadziej – czynniki stresujące są inne (np. rozmowa z szefem) ale na poziomie fizjologicznym reakcja jest taka sama jak w czasach pierwotnych.

Kumulowanie stresu to sytuacja, w której uruchamiana jest reakcja stresowa organizmu, pojawia się energia do działania, ale nie następuje spożytkowanie tej energii (np. w trakcie rozmowy z szefem nie uciekamy ani nie walczymy).

Jeżeli reakcje stresowe powtarzają się na tyle często, że organizm nie jest w stanie poradzić sobie z powrotem do równowagi, to wciąż pozostaje w stanie podwyższonej mobilizacji i pobudzenia, co przyczynia się do rozwoju wielu chorób psychosomatycznych.

Poziom stresu zależy przede wszystkim od subiektywnej oceny jednostki jej możliwości radzenia sobie z daną sytuacją.

Trauma

Inaczej rana, uraz psychiczny, szok. Doświadczenie związane z poczuciem zagrożenia życia lub fizycznej integralności jednostki. Wzbudza uczucia strachu, przerażenia, bezradności. Może doprowadzić do zaburzeń somatycznych i psychicznych.

Traumy doznają molestowane dzieci, maltretowani członkowie rodzin, osoby prześladowane w swoich grupach, uczestnicy wypadków drogowych, konfliktów zbrojnych, ofiary gwałtu, społeczności dotknięte kataklizmem, często uchodźcy.

Potocznie słowo trauma jest często używane do określania różnych trudnych doświadczeń życiowych takich jak: rozwód, ciężka choroba, odrzucenie emocjonalne.

W języku psychodynamicznym słowo trauma zarezerwowane jest dla opisu wydarzeń dramatycznych, szokujących, odciskających piętno na psychice, takich, w których poziom stresu przewyższa możliwości przystosowawcze danej osoby.

Bezpośrednim skutkiem traumatycznego zdarzenia jest ostra reakcja na stres, która obejmuje: stan oszołomienia, zawężenie pola świadomości, zawężenie pola uwagi, zaburzenia orientacji.

Zespół stresu pourazowego (PTSD, z ang. Posttraumatic Stress Disorder) jest reakcją na traumatyczne wydarzenie. Może pojawić się tuż po zdarzeniu lub po okresie utajenia, który może trwać od kilku tygodni do pół roku. Osoba dotknięta PTSD przeżywa uraz „na nowo” w koszmarach sennych, wspomnieniach, unika ludzi, wydarzeń kojarzących się z traumą.

Zespół Stresu Pourazowego można leczyć stosując psychoterapię, czasami w połączeniu z farmakoterapią.

Uzależnienie

Termin używany w wielu różnych znaczeniach, w szczególności (choć nie wyłącznie) odnosi się do nadużywania środków psychoaktywnych – alkoholu, narkotyków, leków. Ich chemiczne działanie powoduje przewlekłą chorobę polegającą na zmianach w psychicznym i fizycznym funkcjonowaniu osoby uzależnionej i w jej zachowaniach.

Przyjmowanie substancji psychoaktywnych powoduje destrukcyjne zmiany w mózgu, co wzbudza potrzebę zażywania coraz większych ilości tych substancji oraz osłabia kontrolę osoby uzależnionej.

Od kilku lat rośnie liczba osób zgłaszających się po pomoc z powodu problemów wynikających z uzależnienia od tytoniu, a także mających kłopot z hazardem, uzależnieniem od seksu, zakupów czy jedzenia.

Najbardziej rozpowszechnioną formą uzależnienia są zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu.

Zgodnie z kryteriami zawartymi w 10 edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD 10) „zespół uzależnienia od alkoholu” definiujemy gdy występują co najmniej trzy z poniższych objawów (przez miesiąc w ciągu ostatniego roku):

  • silne pragnienie picia lub poczucie przymusu napicia się;
  • trudność kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem alkoholu, (napić się/ nie napić się) i zakończenia picia;
  • występowanie przykrych objawów fizycznych po przerwaniu lub zmniejszeniu picia (objawy zespołu abstynencyjnego) lub używanie tej samej lub podobnie działającej substancji, w celu zmniejszenia tych objawów;
  • potrzeba zwiększania ilości wypijanego alkoholu, by móc doznawać podobnych efektów jak wywoływane poprzednio mniejszymi ilościami (niektóre osoby mogą wypijać takie ilości alkoholu, które u innych mogą spowodować ciężkie zatrucie a nawet śmierć);
  • narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświęconego na zdobywanie alkoholu lub picie, albo na odwracanie następstw picia;

używanie alkoholu, mimo szkodliwych następstw picia (uszkodzenie wątroby, upośledzenie funkcji poznawczych).Psychodynamiczne rozumienie uzależnienia zakłada, że jest ono obroną przed doświadczaniem wewnętrznych nieuświadomionych konfliktów. Odkrycie tych konfliktów stanowi podstawę zrozumienia tego procesu i zyskania umiejętności radzenia sobie z nałogowymi schematami.

Dotychczas głównym celem leczenia pacjentów uzależnionych od alkoholu było utrzymanie całkowitej abstynencji. Dziś w profesjonalnej psychoterapii uzależnień za realistyczny cel uznaje się możliwość ograniczenia ilości wypijanego dotąd w nadmiarze alkoholu.

Dla niektórych osób zgłaszających się po pomoc na wczesnym etapie uzależnienia powrót do kontrolowania ilości wypijanego alkoholu okazuje się możliwy.
Jednak dla osób, które wielokrotnie podejmowały nieudane próby powrotu do picia kontrolowanego celem terapii jest osiągnięcie całkowitej abstynencji.

Wyparcie

Mechanizm obronny polegający na automatycznym, pozbawionym świadomego wysiłku, usunięciu do nieświadomości niechcianych myśli, impulsów, uczuć, doświadczeń lub pragnień.

Wypieranie działa jako mechanizm zabezpieczający przed groźbą odczuwania lęku, może być sposobem radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami. Wyparcie uruchamia się automatycznie z chwilą, kiedy pojawia się „groźny” impuls (uczucie, pobudzenie) wyzwalający reakcję lękową. Polega np. na „zapominaniu” określonych przeżyć, reakcji, zdarzeń, pragnień, które budzą przykrość, cierpienie lub poczucie winy.

To, co zostało wyparte ze świadomości, nie traci swej siły oddziaływania. Wyparty impuls, pragnienie czy uczucie dąży innymi drogami do ekspresji, do pojawienia się w świadomości co wzbudza nieświadomy lęk. W związku z tym wypieranie wymaga pewnego rodzaju wewnątrzpsychicznego wysiłku mającego na celu utrzymanie zagrażających treści w stanie wyparcia.

Wyparcie może objawiać się irracjonalną naiwnością, lukami w pamięci, objawami nerwicowymi, czynnościami omyłkowymi. (np. student zapomina, że w danym dniu ma egzamin).

Wyparcie bywa także adaptacyjne – wypieramy lęk przed śmiercią, bo stałe uświadamianie sobie tego lęku uniemożliwiałoby nam normalne funkcjonowanie.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne

Jedno z zaburzeń lękowych. Główne objawy to natrętne myśli (obsesje) lub/i natrętne czynności (kompulsje). Kompulsje to zrytualizowane działania, które pacjent musi wykonać aby osłabić lęk.

Osoby cierpiące często skarżą się, że są owładnięte powtarzającymi się myślami utrudniającymi funkcjonowanie albo, że czują przymus sprawdzania różnych rzeczy np. związanych z myciem czy sprzątaniem. Według podejścia psychodynamicznego zaburzenie to pojawia się w wyniku nieświadomych konfliktów wewnętrznych. Objawy chronią pacjenta przed nieświadomymi, zakazanymi uczuciami i pragnieniami. Terapeuta pracuje wraz z pacjentem w trakcie terapii nad zrozumieniem i analizą czynników, które wywołują bądź nasilają objawy.

Złość

Jedno z pięciu podstawowych doznań emocjonalnych (radość, smutek, złość, strach, ciekawość).
Złość to reakcja na sytuację zagrożenia, służąca aktywnemu wyeliminowaniu jego źródła. Inaczej niż w przypadku, kiedy dominuje strach i podstawową reakcją jest próba oddalenia się od źródła zagrożenia. Oczywiście w życiu społecznym oba te rozwiązania w skrajnej formie często nie są możliwe, bo oznaczałyby np. zerwanie relacji. Jednak brak reakcji, całkowite jej zahamowanie jest równie destrukcyjne, bo prowadzić może do długotrwałego znoszenia okoliczności powodujących cierpienie psychiczne, do blokowania własnych emocji, rezygnacji z dbania o jakieś znaczące własne potrzeby i w konsekwencji do poczucia niespełnienia w życiu i/ lub chorób psychosomatycznych.

Złość pełni w naszym życiu dwie podstawowe funkcje: niesie informację o niezaspokojonych potrzebach oraz daje energię do wywołania zmiany.
Poczucie, że potrzeby są niezaspokojone zależy nie tylko od sytuacji zewnętrznej, ale w dużym stopniu od naszej interpretacji tej sytuacji.
Złość może być wskazówką o tym, czego nam brakuje oraz może dawać energię do działania.

Złość może być wywołana sytuacją tu i teraz, ale może też wynikać z frustracji skumulowanej w dłuższym czasie, a bieżące zdarzenie ma charakter czynnika spustowego.

Żałoba

Naturalny stan psychiczny po śmierci lub stracie kogoś bliskiego. Śmierć jest nieuchronnym końcem życia, ale mimo, że jesteśmy tego świadomi trudno nam się z tym pogodzić. Składową żałoby jest lęk przed nieznanym – co jest po śmierci? Jak żyć bez tej osoby, którą w wyniku śmierci tracimy? Jak radzić sobie z bólem i innymi uczuciami wywołanymi stratą?

Mogą pojawiać się także inne obawy związane ze stratą, bo śmierć bliskiego człowieka uruchamia w ludziach strach przed własną śmiertelnością, o której na co dzień nie myślimy i nie dopuszczajamy związanych z tym tematem emocji.

Proces żałoby jest nieuchronny i nie do powstrzymania, ale może być opóżniany i blokowany na różne sposoby –wyparty, zaprzeczony, przemieszczony, zracjonalizowany, odroczony.

Powodem zablokowania przeżycia żałoby może być także zadaniowe traktowanie siebie (muszę być silny, dzielny), brak wsparcia ze strony najbliższego otoczenia lub spełnianie oczekiwania ważnych osób, by nie przeżywać żałoby.
Zablokowany proces żałoby ma swoje konsekwencje w dalszym życiu danej osoby, może mieć też skutki dla dalszego życia innych członków rodziny.
Nie przeżyta do końca żałoba może przerodzić się w traumę i odbijać negatywnie nawet na życiu następnych pokoleń (zjawisko traumy transgeneracyjnej). Częstym skutkiem takiej zaprzeczonej żałoby bywa uznanie czyjejś śmierci lub śmierci w ogóle za rodzinne tabu o którym się nie mówi.

Niedokończona żałoba może przerodzić się w depresję, inne zaburzenia emocjonalne lub somatyczne.

Czas trwania i przebieg żałoby zależy od wielu czynników:

  • wyposażenia psychicznego danej osoby;
  • przeżywania bolesnych zdarzeń w przeszłości;
  • siły więzi ze zmarłą osobą;
  • rodzaju śmierci (spodziewana ze względu na wiek czy chorobę, czy nagła i niespodziewana, tragiczna);
  • szansy na pożegnanie się z nieżyjącym;
  • przebiegu wspólnego życia (z czym musimy się mierzyć po śmierci tej osoby).

Pomimo osobistych różnic proces żałoby ma przebieg, który można ująć w kilka faz. Mogą one się przeplatać, ale ważne by każda z tych faz zaistniała i została przeżyta.
Po szoku i zaprzeczaniu śmierci przychodzi czas na odczuwanie gniewu, złości, pretensji do zmarłej osoby. Pojawiają się uczucia winy, rozpaczy, pustki, smutku, żalu. Następna faza to etap „targowania się” z losem lub Bogiem, by ta osoba mogła żyć, a następnie żegnania i rozstawania z rzeczami zmarłego. Kolejny etap to zadośćuczynienie woli zmarłego (lub rozliczenie winnych tragicznej śmierci), powolne rozstawanie się i planowanie życia bez zmarłej osoby. Ostatnim etapem żałoby jest akceptacja czyli mentalna zgoda na śmierć i rozstanie.

W różnych tradycjach i religiach żałoba ma swój określony czas trwania. Towarzyszą jej rytuały, które pomagają ją przeżyć i zakończyć, ale zawsze jest to indywidualny proces.

Żałoba nie wymaga leczenia. Jeżeli jednak w żałobie znacząco spada poczucie własnej wartości, chęć i sens życia i stan ten się utrzymuje dłużej, potrzebna jest pomoc terapeutyczna.

INTERESUJĄCE ZAGADNIENIA

  • Jednym z błędów, jakie popełnia większość z nas, jest współczucie sobie lub innym, myśląc, że życie powinno być sprawiedliwe, lub, że pewnego dnia takie będzie. Nie jest i nie będzie. Kiedy popełniały błąd mamy tendencję do spędzania mnóstwa czasu pogrążając się w rozmyślaniach i/lub narzekając na to, co w życiu jest nie tak. “To niesprawiedliwe” - narzekamy, nie zdając sobie sprawy, że, być może, nigdy takim nie miało być.

    RICHARD CARLSON
LOGO_STOPKA_KINGA_SZEREMETA
TOP