Czym jest nerwica i jak sobie z nią radzić?
Naukowo, nerwicę określa się jako zaburzenia psychogenne, których objawy są symboliczną ekspresją konfliktu psychicznego, mającego swoje korzenie w historii dzieciństwa danej jednostki, i stanowiącego kompromis między pragnieniem a obroną. Podział nerwic wg Freuda Nerwice zostały podzielone przez Freuda na 2 duże kategorie:
Nerwica obronna: zawsze ma na celu zaspokojenie lęku (nerwica histeryczna, nerwica fobiczna, nerwica obsesyjna).
Nerwica aktualna: nie istnieją objawy w dosłownym tego słowa znaczeniu. Może chodzić, na przykład, o lęk pourazowy. W przypadku nerwicy aktualnej, strach jest bardzo słabo opanowany.
Statystyki
Choroba ta częściej dotyczy kobiet. Albowiem, nerwica, według ekspertów, ma dotykać od dwóch do trzech kobiet na jednego mężczyznę. Procentowo można to zapisać jako od 4% do 5% populacji. Jednakże, niektórzy specjaliści mówią nawet o 10% populacji.
Przyczyny nerwicy
Badania naukowe, epidemiologiczne, literatura psychologiczna, oferują liczne hipotezy na temat genezy nerwicy. Niektórzy specjaliści mówią o roli dzieciństwa, o wyjątkowych wydarzeniach w historii rodzinnej (rozwód, zerwanie związku), o stylu życia oraz o higienie życia (siedzący tryb życia, odżywianie, aktywność sportowa, życie uczuciowe, etc.). Jednakże, nie można powiedzieć, że uprawianie sportu cofnie fobię u chorego, czy też zdrowe odżywianie, bardziej regularne i zrównoważone, ze szczęśliwym życiem miłosnym, z całą pewnością uśmierzy lęki nerwicowca.
Teorie na temat przyczyn nerwicy
Teoria zachowawcza zakłada proces uczenia się zachowania patologicznego, przede wszystkim lęku, a także zahamowań związanych z odruchami warunkowymi. Teoria kulturalistyczna i socjologiczna mówi o współzawodnictwie i agresji, o wpływie stresu społecznego. Teoria ta jest bardzo ważna, ponieważ nerwice mogą ewoluować w zależności od kontekstu kulturowego. Teoria biologiczna z kolei mówi o roli płata limbicznego mózgu, odpowiadającego za pamięć, za motywację, za uczenie się, za wrażliwość na stymulanty, typu kawa. Mają również istnieć czynniki predyspozycji dziedzicznych – chodzi tutaj o wpływ napięcia psychicznego, które ma mieć pochodzenie biologiczne.
Definicja i historia terminu nerwica
Nerwica to dawny termin medyczny, ale swoje aktualne znaczenie zyskał dopiero na początku XX wieku, wraz z rozwojem psychoanalizy. Termin nerwica po raz pierwszy został użyty w 1769 roku. Zrobił to szkocki lekarz William Cullen. Terminem tym określił on „całość zaburzeń czucia lub ruchu, bez uszkodzenia narządów, ale w związku z dolegliwością układu nerwowego”. W ten sposób, William Cullen udowodnił istnienie związku, wtedy jeszcze dość tajemniczego, między ciałem a psychiką.
Następnie, termin „nerwica” progresywnie zaczyna pokrywać całą dziedzinę dolegliwości umysłowych i psychicznych, których przyczyny psychiczne i genetyczne są coraz bardziej oczywiste: dziedzina szaleństwa, psychozy, później psychonerwicy i histerii. Potem, Pinel pogrupował nerwice i umieścił w tej kategorii choroby neurologiczne organiczne oraz choroby, które miały przyczyny moralne (hipochondria, melancholia, manie, histeria, somnambulizm).
Nerwica stanowi zaburzenia osobowości związane w wewnętrznymi konfliktami psychicznymi, hamującymi zachowania społeczne. Nerwice (bo jest ich wiele różnych odmian), stanowią grupę patologii, które mają kilka wspólnych punktów, takich jak utrzymywanie przez chorego kontaktów z rzeczywistością, na przykład. Zaburzenia te są zrozumiałe i skoncentrowane wokół lęku. Bardzo łatwo można im nadać sens. Chory bardzo często jest w stanie sam poprosić o leczenie.
Poza tym, zaburzenia psychiczne w przypadku nerwicy charakteryzują się zaburzeniami zachowania, z których chory zdaje sobie sprawę, ale nad którymi nie potrafi zapanować. Przekładają się one na problemy afektywne i emocjonalne. Jednakże, funkcje umysłowe chorego, podkreślmy to, pozostają nietknięte. W rzeczywistości, w odróżnieniu do psychozy, nerwica nie uszkadza poważnie osobowości człowieka.
Generalnie, można powiedzieć, że każda nerwica jest wynikiem nie rozwiązanego konfliktu psychicznego. Może tutaj chodzić o niemożliwość wyboru między dwoma sprzecznymi impulsami, zaakceptowanie zakazanego, pokonanie urazu… Chodzi więc, generalnie, o etap dojrzałości psychicznej, który nie został pokonany.
Chory ma świadomość istnienia konfliktu wewnętrznego, sprzecznego z nimi, ma poczucie wielu sprzecznych rzeczy wewnątrz siebie, których nie potrafi rozwiązać. Nerwicowcy czują się w związku z tym „podzieleni” u podstaw, u samych fundamentów.
Nerwice są więc, można powiedzieć, patologiami osobowości, charakteryzującymi się konfliktami wewnętrznymi, które zmieniają relację chorego z jego otoczeniem, rozwijając specyficzne objawy, które mają związek z manisfestacjami lęku. W pewnym sensie, można powiedzieć, że nerwica jest swojego rodzaju „rozwiązaniem” – nieskutecznym – które osoba chora przejmuje, aby stawić czoła wszystkim problemom wiążącym się ze światem realnym.
Choroba nerwicowa jest zorganizowana wokół jednego objawu; często do niego dodaje się lęk. Chory nie jest już w stanie powstrzymać swojego lęku i zahamowań. Ze strachu, że wyzwolą swoje objawy, chory przestane w końcu wychodzić z domu. Chory jest więc w ostatecznym rozrachunku zahamowany w swoim życiu uczuciowym i zawodowym, co jest źródłem kolejnych problemów.
Pochodzenie nerwicy
- uraz seksualny prawdziwy albo wyobrażony w dzieciństwie;
- fiksacja na stadium edypalnym albo nieco rzadziej – analnym;
- zakaz SuperEgo;
- konflikt między impulsami i obroną, który podburza rozwój emocjonalny. Konflikt ten angażuje przeróżne mechanizmy obronne, w zależności od stadium: wyparcie we wszystkich nerwicach, przeniesienie w nerwicy fobicznej, konwersja w nerwicy histerycznej, inwersja i izolacja w nerwicy obsesyjnej;
- pojawienie się się objawów oznaczających klęskę wyparcia i prezentujących kompromis między wypartym impulsem a zakazem.
Różnica między nerwicą a psychozą
Nerwice różnią się, jak wyżej było wspomniane, od psychoz, ale również od perwersji oraz od dolegliwości psychosomatycznych. Główna różnica między psychozą i nerwicą zasadza się w związku z rzeczywistością. W nerwicy, związek ten jest zdeformowany, ale jednak jest. Chory wie, że coś jest z nim nie tak, ale nie potrafi nad tym zapanować. A w psychozie natomiast, związek ten nie istnieje. Dodatkowo, pojawiają się halucynacje i obłęd. Nerwica jest w bezpośrednim kontakcie z pojęciem konfliktu; psychoza natomiast to bardziej lęk egzystencjalny i lęk przed fragmentacją.
Lęk przed defragmentacją
Lęk przed defragmentacją jest konceptem wziętym z psychoanalizy. Pojawił się on w 1968 roku u psychoanalityka o nazwisku Heinz Kohut. Strach przed fragmentacją oznacza bardzo wczesną postać niepokoju w funkcjonowaniu psychicznym, obecną w pierwszych miesiącach życia. W przeciwieństwie do strachu przed kastracją, który przychodzi nieco później (w okresie zwanym fazą edypalną) i który dotyczy lęku przed posiadaniem albo przed utratą, strach przed fragmentacją dotyczy tożsamości „ja” zróżnicowanego od „nie-ja” i jednolitego.
Rodzaje nerwicy
Istnieje wiele różnych typów nerwic. Na przykład, nerwica lękowa, nerwica fobiczna, nerwica obsesyjna, nerwica histeryczna, nerwica pourazowa. Mówimy również o nerwicy przeniesieniowej, albo o psychonerwicy, kiedy źródło problemu jest związane z dawnym konfliktem.
Objawy kliniczne nerwicy
Problemy w relacjach
Może chodzić po prostu o zwykłe uskarżanie się na hierarchię zawodową, na problemy rodzinne, problemy w związku, problemy z przyjaciółmi czy też kłopoty z dziećmi. Człowiek znerwicowany czuje się źle traktowany, niezrozumiany, onieśmielony, zahamowany, niecierpliwy, czasami zbyt agresywny albo zastraszony. Nigdy nie czuje się w zgodzie ze światem, który nie reaguje tak, jak chory tego oczekuje. Jest w stałym konflikcie ze swoim otoczeniem, które postrzega chorego jako pełnego temperamentu, o niestałych nastrojach. Te problemy w relacjach często prowadzą do pojawienia się postaw rywalizacji. Albo wręcz przeciwnie – wycofania się ze współzawodnictwa (astenia).
Lęk
Lękowi towarzyszą różne objawy albo wrażenia somatyczne, takie jak wrażenie ucisku (skurcze przełyku, skurcze jelit, tachykardia, poty). Lęk ten jest zwalczany przez mechanizmy obronne. Jednakże, jeżeli chory jest świadomy swoich problemów, świadomość ta zwiększa jeszcze doświadczany przez niego lęk, a mechanizm, który chory używa, aby zwalczać ten lęk, stopniowo staje się nieskuteczny.
Symptomy szczególne
Każdy chory doświadcza wyjątkowych oznak swojej choroby. Są to rytuały, natrętne myśli, postawa ciała, ton głosu… Objawy te wymykają się kontroli chorego, który po prostu „nie może się powstrzymać”. Systematycznie wprowadzają one do gry związek między chorym, jego ciałem, jego myślami oraz światem zewnętrznym (na przykład, fobie).
Złe samopoczucie
Osoba cierpiąca na nerwicę bardzo źle przeżywa swoje odizolowanie. Czuje się winna, a to poczucie winy jest bardzo ogromne.
Postrzeganie wewnętrznej walki
Wynika to z faktu kruchej osobowości chorego.
Świadomość problemów seksualnych
Anomalie w zachowaniach seksualnych wyrażają się w zahamowaniach albo w powstawaniu nadmiernych reakcji. Wynika z tego patologia pożądania seksualnego.
Czytaj również: Zaburzenia seksualne, czyli co w XXI wieku uznawane jest za chorobę?
Powszechne objawy nerwicy, wspólne dla wszystkich typów nerwic
Niepokój
Dana osoba jest spięta, niespokojna, zalękniona. Może wyobrażać sobie wszystko co najgorsze, może odczuwać napięcie na poziomie brzucha albo gardła.
Zahamowania intelektualne
Problemy z koncentracją, problemy ze skupieniem uwagi, problemy z pamięcią.
Zaburzenia nastroju
Depresja, hiperemocjonalność
Zaburzenia charakteru
Objawy te są obecne w bardzo różnych stopniach, w zależności od typu nerwicy. Dodatkowo, zaznaczmy jeszcze, że każdy typ nerwicy ma swoje własne, charakterystyczne dla siebie zaburzenia.
Postacie nerwicy, objawy i leczenie
Nerwica aktualna
Nerwicą aktualną, którą wyodrębnił Freud, nazywamy tę, która została sprowokowana przez świeży uraz, w odróżnieniu do nerwicy mającej źródło w dzieciństwie. Wywołuje ona zaburzenia psychiczne, mniej lub bardziej ciężkie, w zależności od typu nerwicy:
- lęk;
- agresja;
- brak zaufania do społeczeństwa (co przekłada się często właśnie na agresję);
- uczuciowe interpretowanie wydarzeń (osoba chora nie potrafi zachować zimnej krwi);
- sztywność bądź bezsilność.
Nerwica lękowa
Nerwica lękowa jest częścią nerwic aktualnych. Napady są bardzo gwałtowne, a objawy zawierają w sobie:
- bardzo wielkie zmęczenie;
- gwałtowne bóle głowy;
- ogólne złe samopoczucie;
- poty;
- bladość;
- palpitacje serca;
- przyśpieszenie rytmu serca;
- przyśpieszenie oddychania;
- pojawienie się rozsianych bólów (brzucha, dławica piersiowa, skurcze żołądka, dreszcze);
- powiększenie źrenic (mydriasis);
- strach przed zamkniętymi przestrzeniami (klaustrofobia);
- strach przed miejscami publicznymi (agorafobia).
Leczenie nerwicy lękowej: Leczenie nerwicy, w pierwszym rzędzie, polega na zażywaniu leków anksjolitycznych, czyli leków przeciwlękowych. Mają one na celu uspokojenie napadu. Następnie, trzeba poddać się psychoterapii, która pomoże rozwiązać konflikt będący przyczyną nerwicy.
Nerwica obsesyjna
Ten typ nerwicy przekłada się na obsesje, na wielkie napięcie emocjonalne oraz na wielkie zmęczenie. Pod jej wpływem, chory dokonuje dziwnych, absurdalnych, czasami nawet niebezpiecznych czynności. Aby zwalczyć swoje obsesje, chory kształtuje swoje rytuały (wielokrotne sprawdzanie, na przykład, czy drzwi są zamknięte, zaklęcia…).
Nerwica obsesyjna najczęściej dotyka mężczyzn po trzydziestce, perfekcyjnych i zakompleksionych. Świadomość zaburzenia czasami prowadzi do depresji. Nerwica obsesyjna wiąże się z:
- seksualnym wyparciem;
- nadmiernym przywiązaniem do jednego z rodziców;
- rozproszonym poczuciem winy;
- zdolnościami intelektualnymi większymi od przeciętnych.
Leczenie nerwicy obsesyjnej: antydepresanty trójcykliczne, leki anksjolityczne, relaksacja, psychoterapia mająca na celu „odczulenie” chorego wobec przedmiotu, który jest źródłem niepokoju, bezpośrednie nawiązanie kontaktu z tym, co powoduje obsesje (bezpośrednie zanurzenie), aby znieść wypracowane rytuały.
Nerwica histeryczna
Charakteryzuje się głównie nadmierną ekspresją somatyczną. Przejawia się w:
- teatralizacji zachowań, to znaczy w przesadnych zachowaniach, które mają przyciągnąć uwagę otoczenia;
- niezdolność pacjenta do przemieszczania się albo do pozostawania w pozycji stojącej;
- paraliż;
- spadek wrażliwości (na dotyk, smak, etc.);
- zaburzenia widzenia;
- halucynacje wzrokowe.
Leczenie nerwicy histerycznej: Zdaniem niektórych lekarzy, należy odizolować chorego od rodziny albo otoczenia, aby oddramatyzować sytuację. Podaje się leki anksjolityczne. Czasami placebo również daje dobre rezultaty. Psychoterapia albo psychoanalizy również mogą okazać się niezbędne, biorąc pod uwagę to, że niektórzy pacjenci nie wahają się przed próbami samobójczymi albo mogą uciekać się do narkotyków. Terapeuta musi również przyjąć postawę zarazem autorytarną, jak i twardą oraz życzliwą. Czasami pacjenci zażywają narkotyki, aby wypróbować swojego terapeutę.
Nerwica fobiczna
Ten typ nerwicy oznacza irracjonalny strach przed różnymi sytuacjami: tłum, zamknięte miejsca (klaustrofobia), wielkie przestrzenie (agorafobia), pająki, winda. Nerwica fobiczna jest bliska nerwicy histerycznej (na początku, Freud określał je jako histeria lękowa).
Ten typ nerwicy zdaje się znajdować wyjaśnienie w mechanizmach pochodzenia seksualnego, gdzie istnieje zaburzenie typu „strach przed uwodzeniem” albo „strach przed byciem uwiedziedzionym”. Główne objawy nerwicy fobicznej to:
- strach przed spojrzeniem innych;
- klaustrofobia;
- agorafobia;
- zoofobia;
- akrofobia;
- strach przed środkami transportu.
Leczenie nerwicy fobicznej: polega na zażywaniu anksjolityków, zażywaniu antydepresantów, zażywaniu betablokerów. Psychoanaliza oraz terapia zachowawacza również mogą odnieść skutek. Zalecana jest także relaksacja. Desensybilizacja, czyli skonfrontowanie chorego z przedmiotem obsesji, to kolejny element leczenia. Taka strategia ma na celu pomóc przezwyciężyć strach.
Nerwica traumatyczna, czyli stan stresu pourazowego
Klasycznie, pojawia się w sytuacji wojny albo jakiejś katastrofy, kiedy dana osoba odczuwała bardzo duże zagrożenie i bała się o swoje życie. Może więc chodzić o gwałt, o zamach, o śmierć bliskiego, o wypadek drogowy. Nerwica traumatyczna rozwija się w dwóch etapach.
Objawy nerwicy traumatycznej:
- splątanie umysłowe;
- dezorientacja;
- otępienie (stupor);
- pobudzenie;
- złość (zaprzeczanie traumie);
- ucieczka;
- niepokój;
- całowite lub częściowe zapomnienie o wydarzeniu.
Objawy te generalnie ewoluują w kierunku poprawy w ciągu 2-3 dni, po kilkudniowym okresie latencji (czyli okresu utajenia, mogący trwać nawet do kilku tygodni), ogólnie w momencie, kiedy dana osoba znów się poczuje bezpieczna.
Nerwica traumatyczna może pojawiać się również z: nagłymi wstrząsami ciała, uwalnianymi przez głośny hałas albo zaskoczenie, z problemami z koncentracją, z koszmarami sennymi, z przerażającymi obsesyjnymi wspomnieniami, z napadami agresji, z napadami lęku, które pojawiają się generalnie w rocznicę danego wydarzenia albo w momencie wydarzeń, które przypominają uraz, ze zmęczeniem, z zaburzeniami snu.
Leczenie nerwicy traumatycznej: Leczenie nerwicy traumatycznej polega na krótkiej psychoterapii, która pozwoli pacjentowi na opisanie wydarzenia. Stosuje się rónież leki antydepresyjne.
Astenia neurotyczna
Ta postać nerwicy jest najczęściej spotykana. W rzeczywistości, jest ona przyczyną długich przerw w pracy oraz wielkiej liczby konsultacji. Pacjent cierpi na dokuczliwe zmęczenie i skarży się na zmęczenie nieproporcjonalne do jego przyczyn, na zmęczenie znacznie większe rano niż wieczorem, na zmęczenie, które nie przechodzi po odpoczynku. Dodatkowo, brak aktywności zdaje się również – co paradoksalne – zwiększać zmęczenie chorego. Pacjent ciągle ma wrażenie, że jest chory.
Osobowość i nerwica
W klasycznej technice psychiatrycznej, nerwica jest związana z osobowością. Osobowość to sposób pozostawania w relacji z sobą samym oraz z innymi. Osobowość jest zewnętrznym odbiciem szczególnej organizacji psychicznej. Klasyczny kliniczny obraz nerwicy to osobowość z symptomami. Na przykład, histeria wiąże osobowość histeryczną – teatralizm, chwiejność uczuć – z objawami, z konwersją histeryczną. Nerwice asymptomatyczne (czyli nie mające objawów) są również możliwe. Diagnozę nerwicy stawia się w obliczu pewnego typu osobowości. W innych przypadkach, mówi się o strukturze neurotycznej, odpowiadającej pewnej organizacji psychicznej. Można również opisać nerwicę, mimo że nie pojawiają się takie czy inne symptomy.
Postępowanie z chorym na nerwicę
Człowiek znerwicowany może być denerwujący, irytujący, albo wręcz przeciwnie – budzić obojętność. Natomiast, człowiek chory na psychozę (obłęd) jest raczej niepokojący, czasami wręcz przerażający. Niespokojny hipochondryk, który po raz kolejny przychodzi na oddział ratunkowy z bólem klatki piersiowej, może zostać przyjęty z większą bądź mniejszą irytacją. Albo, zespół szpitalny, znając go już dobrze, może na niego w ogóle już nie zwracać uwagi, zajmując się naprawdę pilnymi przypadkami.
Natomiast, najpowszechniej doradzaną postawą wobec chorego z nerwicą, jest zachowanie życzliwej neutralności. Lepiej unikać pokazywania postawy odrzucenia, ale również – lepiej nie pokazywać, iż skargi chorego bardzo nas poruszają i przejmują.
Często również przywołuje się pojęcie ubocznych korzyści, zapożyczone od psychoanalizy. Podstawowa korzyść jest nieświadoma i wynika z faktu, że symptom neurotyczny jest realizacją pragnienia. Korzyść uboczna jest aktualna i odpowiada wszystkim benefitom, jakie chory może wyciągnąć ze swojej choroby, co paradoksalne. Korzyści te również mogą przyczyniać się do utrzymywania się choroby, ponieważ chory nie jest już zainteresowany wyzdrowieniem. Takie korzyści uboczne mogą zawierać w sobie, na przykład, uwagę i mobilizację całej rodziny chorego, jego bliskich i przyjaciół, z faktu hospitalizacji, przerwy w pracy, etc.
Chorego w szpitalu odwiedza wielu znajomych, współmałżonek okazuje miłość i wsparcie. Wszyscy chcą mu pomóc, a chory w końcu dobrze się czuje w swojej chorobie. Chory więc zarazem skarży się na objawy, jednocześnie zdając się mówić „tylko mnie nie leczcie, tak mi jest dobrze”. W rezultacie, nawet opiekunowie mogą reagować na chorego z rozdrażnieniem i agresją. Ważne jest, żeby być ostrożnym z każdym chorym na nerwicę. Aczkolwiek, nie zawsze łatwo jest pozostać neutralnym, albowiem chorzy potrafią budzić wielkie emocje.
Uwaga również na dawanie „dobrych rad”. Najczęściej, tak zwane dobre rady w ogóle nie zmieniają sytuacji pacjenta. Słyszał je on już tysiące razy, od rodziny, przyjaciół, przełożonych, terapeutów, i na pewno wiele razy próbował się do nich dostosować.
Nie należy więc osobie cierpiącej z powodu lęku przed myszami mówić, że myszy nie są niebezpieczne.
Osobom, które boją się latać, nie należy uparcie wmawiać, że samoloty są bezpieczniejsze niż samochody.
Osobom, które mają obsesję mycia rąk, nie ma sensu mówić, że ręce ich są czyste, ponieważ w ostatecznym rozrachunku, chory może sobie ręce uszkodzić.
Nie należy mówić osobie cierpiącej na zaburzenia niepokoju, że wszystko jest w porządku i że nie ma się czym martwić.
Nie należy obwiniać chorego o to, że uczynił życie swoje i swoich najbliższych prawdziwym piekłem.
Nie należy wmawiać mu, że wystarczy odrobina dobrej woli i wysiłku, żeby wyzdrowieć. To tak nie działa. Nerwica jest prawdziwą chorobą i wymaga profesjonalnego podejścia.
Leczenie nerwicy
Przez długi okres wierzono, że najlepszym lekarstwem na nerwicę są psychoterapie. Ale spostrzeżono, że nie działają one w każdym przypadku. W tym także w przypadku nerwic ciężkich, kiedy to właśnie działa chemioterapia. Możliwości leczenia są szerokie. Psychoterapia pozostaje dobrym wskazaniem, o ile objawy zapisują się w historii osobistej pacjenta. Leczenie jest długoterminowe. Podaje się leki antydepresyjne, anksjolityczne, betablokery. Stosuje się również relaksację.
Leczenie psychoterapeutyczne nerwic uczy nas, że są one wynikiem życia psychicznego chorych. W większości przypadków, symptom jest kompromisem między dwiema częściami osobowości. Jest to kompromis lokalizacji lęku. Nie bez powodu bowiem mamy fobię przed windami, przed schodami, przed pociągami, przed pająkami… zawsze ma to jakiś sens w osobistej historii każdego chorego, trzeba się tylko jej przyjrzeć. Praca psychoterapeuty polega na tym, że chory dowiaduje się o osobie samym rzeczy, których do tej pory nie był świadomy.
